De aanhouding van Prinses Wilhelmina aan de Goejanverwellesluis, 1787. Getekend door J.J.R. De Wetstein Pfister. (Bron afbeelding: Entoen.nu)
 
Nadat het patriottische gewest Holland de prins een aantal bevoegdheden had ontnomen, vertrok het stadhouderlijk gezin in september 1785 naar het prinsgezinde Nijmegen. De situatie dreigde uit te lopen op een burgeroorlog. Het was Wilhelmina, binnenskamers nu beschouwd als feitelijk leidster der Oranjepartij, die de impasse doorbrak. Op 28 juni 1787 vertrok ze met klein gevolg onaangekondigd naar Den Haag, met de bedoeling om in de (nog in meerderheid prinsgezinde) Staten-Generaal de zaak van Willem te bepleiten. Deze tocht naar Den Haag getuigde van persoonlijke moed en zou grote gevolgen hebben voor het land en voor haarzelf.

Enkele kilometers voorbij Schoonhoven werd het gezelschap door een patriottisch vrijcorps aangehouden en naar een boerderij bij de Goejanverwellesluis gebracht. Daar werd Wilhelmina ondervraagd en vervolgens terug naar Schoonhoven geëscorteerd. Meteen stuurde ze brieven aan onder meer de Staten van Holland met het verzoek haar reis te mogen voortzetten, maar na een dag vergeefs wachten op antwoord keerde ze naar Nijmegen terug.

Voor haar aanhouding en gevangenneming eiste Wilhelmina bij de Staten van Holland genoegdoening (satisfactie). In brieven naar Pruisen benadrukte ze het geweld en de belediging haar aangedaan, en haar broer Frederik Willem II, sinds een jaar koning van Pruisen, ondersteunde die eis. De Staten van Holland reageerden afwijzend, en Frederik Willem, die niet verder betrokken wilde raken, bood nu zijn bemiddeling aan. Wilhelmina bleef echter aandringen, en bleef herhalen dat ze niet conform haar rang van prinses van Pruisen was behandeld.

Aangespoord door Harris drong nu ook Engeland bij Pruisen aan op actie. Een internationaal conflict dreigde, want Frankrijk beloofde de patriotten te steunen. Frederik Willem ging overstag. De formulering van de voorwaarden van de satisfactie liet hij aan Wilhelmina over en deze was zodanig dat er onmogelijk aan kon worden voldaan. Op 13 september trokken Pruisische troepen de Republiek binnen. In twee weken was het hele land onder de voet gelopen; alleen Amsterdam capituleerde pas op 9 oktober. Frankrijk hield zich afzijdig. (Bron: Historici.nl)

Afbeelding: Onderhoud met Prinses Wilhelmina aan de Goejanverwellesluis. (Bron: Entoen.nu)
 
Intocht van Wilhelmina van Pruisen en haar kinderen in Den Haag, 1787. Inhaaling van Haare Koninglyk Hooghied en de Vorstelijke Telgen 24 September 1787 . (Coll. Rijksmuseum, Amsterdam)
Wilhelmina van Pruisen en haar drie kinderen rijden de stad binnen in een koets die getrokken wordt door een groep burgers van Den Haag. De stoet wordt voorafgegaan door een groep militairen. Het volk staat langs de weg en verwelkomt de vorstin. (Coll. Rijksmuseum, Amsterdam)
 
Bronnen:
Prinses Wilhelmina van Pruisen op Historici.nl
De aanhouding van Prinses Wilhelmina aan de Goejanverwellesluis
Onderhoud met Prinses Wilhelmina aan de Goejanverwellesluis
Intocht van Wilhelmina van Pruisen en haar kinderen in Den Haag
Boek: Oranje in Ballingschap, Mr. L.A. Struik