|
|
Links: De kinderen van prins Willem V en
Wilhelmina van Pruisen, 1789 van Johann Friedrich August Tischbein (1750-1812). (Coll.
Collectiegelderland.nl)
Johann Friedrich August Tischbein (1750-1812), lid van een bekende Duitse schildersfamilie,
had al tweemaal de Nederlanden bezocht voordat hij in 1789 de felbegeerde portretopdracht
van het stadhouderlijk hof kreeg. Toen poseerde de hele prinselijke familie voor
hem. Het resultaat was een reeks borststukken, waarvan de pastelversies zich in het
Rijksmuseum in Amsterdam bevinden, en de herhalingen in olieverf in Paleis Het Loo.
Deze portretten gebruikte Tischbein tevens als basis voor latere schilderijen, zoals
het hier besproken groepsportret van de drie kinderen van het prinselijk paar. Het
is een verfijnd schilderij, dat opvalt door zijn delicate kleuren.
In een in neo-classicistische stijl gedecoreerde kamer staan de 17-jarige erfprins
Willem (1772-1843) -met op zijn jas de borstster van de Orde van de Zwarte Adelaar
(Pruisen)- en zijn 19-jarige zuster Louise (1770-1819) innig gearmd, terwijl de 15-jarige
Frits (1774-1799) rechts aan een bureau zit. Het is een romantische compositie, waarin
de onderlinge verbondenheid van de kinderen goed tot uitdrukking komt. Maar het schilderij
bevat ook een dynastiek element. Het borstbeeld van Willem van Oranje, rechts op
het bureau, plaatst de kinderen in de lijn van de Vader des Vaderlands. Ook de dankbaarheid
jegens Pruisen wordt tot uitdrukking gebracht. Op de achterwand is een medaillonportret
van Frederik de Grote aangebracht, terwijl de brief, die prinses Louise in de hand
houdt, de aankondiging bevat dat hun oom, de Pruisische koning Frederik Willem II,
voornemens is zijn familie op Het Loo te bezoeken. Tischbein maakte twee exemplaren
van deze compositie, in 1788 een groot stuk en in 1789 een tweede dat aanzienlijk
kleiner van formaat was. Dit laatste bevindt zich nu in Paleis Het Loo. Uit de rekening
blijkt dat dit bedoeld was om naar Engeland te worden gezonden, waar het in prent
gebracht zou worden. Zo werd Tischbeins elegante en moderne portret van de kinderen
van het stadhouderlijk paar ook voor een breder publiek bereikbaar. Dit stuk is ingelijst
in een verguld houten lijst van rond 1800 met een binnenrand van staande bladpunten,
een holling met daarin staand eikenloof en een profiellijst.
(Bron tekst: Collectiegelderland.nl |
|
De opleiding van de zonen werd toevertrouwd
aan baron von Stamford en Herman Tollius. Stamford was een door Frederik de Grote
aanbevolen, goed onderlegde, Pruisische officier van protestants-Franse afkomst,
die het in het staatse leger tot kolonel had gebracht; hij werd de militaire docent.
Tollius was leraar klassieke letteren aan het Atheneum in Amsterdam en moest de burgerlijke
vakken onderwijzen. De denkbeelden van Tollius "dat het onderwijs naar het karakter
van de leerlingen dient te worden gewijzigd' die hij in een memorandum aan de prinses
had beschreven, vielen bij haar in goede aarde. Aandacht voor de opvoeding van het
kind stond in het tijdvak van de Verlichting volop in de belangstelling; men schatte
het effect ervan op de vorming van de persoonlijkheid en haar weldadige invloed op
de maatschappij hoog in. In de opvoeding van de prinsen waarschuwde de prinses dan
ook voor te veel 'valse vleierij, die al zo menig uitstekende aanleg heeft bedorven.
Hun afkomst legt hen een dubbele verplichting op om zich door meer dan gewone kunde
te onderscheiden en hun roeping in heel haar omvang te beseffen. Dit kan men niet
goed genoeg in het gemoed prenten.'
Prinses Wilhelmina had een "ethische code' opgesteld met wijze beginselen: een
kind moet leren goed en kwaad van elkaar te onderscheiden, zijn hartstochten leren
bedwingen, bescheiden zijn, wantrouwend staan tegenover vleiers, politieke leugens
vermijden en plichtsbesef op de voorgrond plaatsen. Over haar oudste zoon, erfprins
Willem, schreef zijn moeder in december 1790 in een brief aan Tollius dat de prins
bepaalde eigenschappen had waarvan zij vreesde dat hij daar later hinder van zou
kunnen ondervinden: neiging tot tegenspraak, geen ongelijk willen bekennen, slimmigheden
om het eigen gelijk te bevestigen en een onwennige houding ten opzichte van regelmatige
studie en werk.
In 1788 plande de prinses voor haar oudste zoon een langdurig verblijf in het buitenland.
Zij dacht daarbij aan contacten met verwante hoven in Brunswijk en Berlijn, die gelegenheid
zouden bieden tot kennismaking met de militaire praktijk. Haar keuze viel op het
hertogdom Brunswijk. Von Stamford en Tollius zouden hem vergezellen. Zij kregen van
de prinses de instructie mee om met het oog op zijn toekomstige bestemming te letten
op de tekorten van haar oudste zoon en aandacht te besteden aan de kwaliteiten die
nodig zijn om die bestemming waardig te vervullen. Zij waarschuwde voor een te grote
familiariteit met de (vrouwelijke!) bedienden en het gevaar van vleierijen van hun
kant voor het gedrag van de erfprins. Het feit dat zijn moeder hem zoveel uitvoerige
aanwijzingen meegaf die hem voor zijn leven als toekomstig vorst van Oranje van nut
konden zijn, getuigde van haar intense belangstelling voor de vorming van haar oudste
zoon, de erfopvolger.
Ook voor het programma had de prinses belangstelling: van oktober tot maart moest
de erfprins studeren en een regelmatig leven leiden, afgewisseld met lichamelijke
ontspanning in de buitenlucht. De vakken waarin moest worden onderwezen waren het
'droit public' van de Republiek en Duitsland, filosofie, geschiedenis, wiskunde en
statistiek. Tollius moest hem veel Nederlands laten lezen en schrijven en, met het
oog op zijn studie in Leiden, ook Latijn. Militaire manoeuvres en excursies en inzicht
in het bestuur van het hertogdom waren eveneens belangrijk. (Bron tekst: Oranje in
Ballingschap, Mr. L.A. Struik. Uitgave: de Bataafse Leeuw, Amsterdam 2006)
Afbeelding rechts: De kinderen tuinieren van onbekende kunstenaar. (Bron: Theroyalforums.com) |
|
|
Bronnen: |
Prinses Wilhelmina
van Pruisen op Historici.nl |
De kinderen van prins Willem V en Wilhelmina
van Pruisen |
De kinderen van
prins Willem V en Wilhelmina van Pruisen tuinieren |
Boek:
Oranje in Ballingschap, Mr. L.A. Struik |
|
|
|