| Jacques de Gheyn
II (1565-1629) |
Jacques de Gheyn II (1565-1629)
De in 1565 in Antwerpen geboren Jacques de Gheyn II was tekenaar, graveur en schilder.
Hij werd aanvankelijk opgeleid door zijn vader (De Gheyn I); vanaf 1585 ging hij
in de leer bij Hendrick Goltzius in Haarlem. De Gheyns werk laat de overgang zien
van het laat 16de-eeuwse maniërisme naar de meer naturalistische stijl uit het
begin van de 17de eeuw. Van 1596 tot 1602 woonde hij in Leiden, waar hij samenwerkte
met de humanist Hugo de Groot. De Groot voorzag De Gheyn van teksten voor zijn gravures.
Van 1605 tot zijn dood woonde hij in Den Haag. Zijn werk viel in de smaak bij stadhouder
prins Maurits, die hem veel opdrachten gaf. Ook werkte De Gheyn voor Maurits' opvolger
prins Frederik Hendrik. In zijn zoon, Jacques de Gheyn III, had De Gheyn II een belangrijke
navolger. |
 |
| Jacques de Gheyn II, die er vermoedelijk
zelf bij was, legde het spektakel in een tekening vast. Willem van Swanenburg graveerde
De Gheyns ontwerp in drie koperplaten. De gravure, aangevuld met teksten in boekdruk
en een illustratie in houtsnede, verscheen in 1603. Door deze prent van meer dan
een meter breed kreeg Stevins uitvinding bekendheid. Toen De Gheyn de tekening maakte
woonde hij in Leiden. (Coll. Rijksmuseum, Amsterdam). (Klik voor een groter formaat
op de afbeelding) |
| |
Het Scheveningse strand heeft altijd
een grote aantrekkingskracht uitgeoefend op de Haagse burgerij en bestuurders. Niet
alleen om naar de zee te kijken, maar ook om paard te rijden en als speciale attractie
te windzeilen.
In 1602 ontwierp Simon Stevin een kleine zeilwagen voor Prins Maurits. Na gebleken
succes van dit prototype werd een grote zeilwagen gebouwd waarin volgens historische
bronnen 28 mensen konden zitten. Over de snelheid van de zeilwagen lopen de cijfers
op internet uiteen van 35 tot 50 km per uur. Het Latijnse opschrift bovenaan de prent
meldt dat de zeilwagen van Prins Maurits in slechts twee uur de afstand van Scheveningen
naar Petten, '14 Hollandse mijlen, elk een uur reizen', aflegde. (Rond 1600 werd
volgens verschillende historische bronnen voor 1 Hollande mijl 1 uur gaans, ofwel
5355 meter gemeten. Dit zou 75 à 80 km. zijn geweest.)
Prins Maurits nodigde regelmatig ook buitenlandse diplomaten uit voor een zeilritje
op het strand. Na het overlijden van Prins Maurits in 1625 is weinig meer bekend
over het gebruik van de zeilwagen. Waarschijnlijk is de zeilwagen als museumstuk
tot eind 18e eeuw bewaard gebleven in de Oude Kerk van Scheveningen.
Méér informatie over deze oude strandattractie kunt u vinden in: zeilwagensimonstevin.pdf |
 |
| De ets van Jacques Gheyn II is een
inspiratiebron geweest van veel tekenaars en schilders. De cartograaf Joan Blaeu
maakte in 1649 een ets, die spiegelverkeerd is afgedrukt. Links: (Coll. Beeldbank
Haags Gemeentearchief). In later jaren werd dezelfde ets ingekleurd. Rechts: (Coll.
Nederlands Scheepvaartmuseum). (Klik voor een groter formaat op de afbeelding) |
 |
| Claes Jansz. Visscher tekende de
grote en de kleine zeilwagen in 1612, links: (Coll. Museum Boijmans Van Beuningen)
en een onbekende tekenaar maakte in 1858 een variant met fantasie-spaken in de wielen
(rechts). Opvallend is dat op de oorspronkelijke ets van Jacques de Gheyn II de zeilwagens
met wind uit het zuid-westen richting Katwijk zeilrijdt. Op afbeeldingen, die in
de eeuwen erna zijn gemaakt zeilen de wagens allemaal met wind uit het noord-oosten
richting Hoek van Holland. Rechts: (Coll. Beeldbank Haags Gemeentearchief). (Klik
voor een groter formaat op de afbeelding) |
 |
| In 1640 schilderde Hendrik Gerrritsz.
Pot 1581-1757) de kleine zeilwagen. Flora, de bloemgodin, zit samen met drie mannen
- die drinken en geld wegen - en vrouwen op de mallewagen. Haarlemse wevers hebben
hun weefgerei weggegooid en volgen de wagen. Het lot van de wagen is op de achtergrond
zichtbaar: het zal in de zee verdwijnen. (Coll. Frans Hals Museum, Haarlem). (Klik
voor een groter formaat op de afbeelding) |
| |
| Bronnen: |
| Jacques de Gheyn II op Wikipadia |
| Willem Isaacsz van Swanenburg |
| Simon
Stevin op Wikipedia |
| De zeilwagen van Simon Stevin |
| De zeilwagen van
S. Stevin |
| Afbeelding van de
zeilwagen ontworpen door Simon Stevin |
| Zeilwagen door Claes
Jansz. Visscher |
| De zeilwagen van
S. Stevin |
| Flora's mallewagen |
| |
